ЗДТГ-ын Түүхэн замнал

ХӨМРӨГИЙН ТАНИЛЦУУЛАГА 1. Хөмрөг үүсгэгчийн түүх Ханх нутаг болон Хөвсгөл нуурын хойт хэсэг нь XV – XVII -р зууны үед Гэрсэнзийн 3-р хүү Автайн эзэмшилд багтаж байжээ. 1691 оноос хойш Хөвсгөл нуурын урианхайн хошууны нэг байв. 1911 онд Хөвсгөл нуурын урианхайн хязгаар нь Богд хаант Монгол улсын засгийн газрыг талархан дэмжиж дагаар оржээ. 1921 оны ардын хувьсгалын дараагаар урианхайн хязгаар нь ардын засгийн газрын дотоодыг хамгаалах газарт захирагдаж байсан. 1925 оноос Ханх нутаг нь Дэлгэр их уулын аймагт , 1926 оноос Цэцэрлэг-мандал уулын аймгийн Дэлгэрхан уулын хошуунд дараа нь Хөвсгөл далай дэлгэр их уулын хошуунд захирагдаж байсан. 1931 оны хавар Хөвсгөл аймаг, түүний ууган бүрэлдхүүнд 252 жилийн өмнө байгуулагдсан Ханх сум оржээ .1928 онд дарга, нарийн бичгийн дарга нижгээд, морьтой зарлага хоёр, сумын дарга нь 27, нарийн бичгийн дарга 25 төгрөгний цалинтай байсан бол 1929 оноос сум бүрд бичээч хоёрыг бий болгосон байна. Ханх сумын төв нь Шивдэг, Ханхын ам, Той зэрэг газруудаар нүүдэллэн 1932 оноос Туртад суурьшжээ. Сумын захиргаа нь Монгол гэрт байсан ба хэдэн гэр, цөөн тооны хэдэн жижиг модон байшингууд байсан ба улсын байгууллага болох Гаалийн хороо , сайн дурын хамтрал, хоршоо, нам эвлэлийн үүр байсан байна. 1931 онд байгуулагдсан Ханх сумын захиргааны бүрэлдэхүүн : Пунцагийн Дуламүүшиг – 25 настай, Ханх сумын дарга, уйгур хэл мэдэх Урианхай, артелийн гишүүн,цалин-32 - Даваагийн Балжинням – 32 настай, эрэгтэй, сумын нарийн бичгийн дарга, цалин -30, артель, мопрын гишүүн - Цанлигийн Сүрэн – 40 настай, мопр, артелийн гишүүн,уйгур хэл мэдэх - Зундуйн Балжинням -эрэгтэй, 25 настай, урианхай, артелийн гишүүн - Долтийн Хонжин –эмэгтэй, 29 настай, уйгур хэл мэдэх, урианхай - Цэндийн Бямбаа – 29 настай, эрэгтэй уйгур мэл мэдэх урианхай ..........оны үед Ардын засгийн газраас Хөвсгөл нуурын усан замаар /134 км урт/ БНМАУ – ЗХУ-ын хоорондох гадаад худалдааны шугамаар Хатгал Ханхад шинээр усан замын зогсоол дамжлага бааз, нефть шатахуун нэвтрүүлэх баазыг Хөвсгөл нуурын зүүн эрэг Туртын судагт сонгон байгуулж, үүнийг дагаад орон нутгийн засаг захиргааны нэгж Ханх сумыг 1932 онд шивдэгээс нүүлгэн Туртын судгийн аманд суурьшуулсан байна. 1932 оноос эхлэн Ханх сум Зөвлөлт-монголын гадаад худалдаа түшиглэн хөгжин мандах зам нээгдэж Ханхын дамжлага бааз, усан замын газрыг, мөн нефть шатахуун дамжуулах баазыг түшиглэн Хатгал, Рэнчинлхүмбэ, Улаан-уул, Чандмань-өндөр, Цагаан-үүрээс олон зуун ажилчид гэр бүлээрээ шилжин ирж нутагласнаар Ханх нутагт 1932 оноос хойш сургууль, эмнэлэг, гал команд, зам засварын анги, усан замын засварын цех, Бор бургасны гадаад худалдааны мал бааз /улирлын ажилтай/ шуудан холбооны салбар, мал эмнэлэг зэрэг олон албан байгууллагуудыг удирдан зохицуулсан. Засаг захиргааны том төв нь тус сумын намын хороо байлаа. 1956 оны 2 сарын 24 нд Ханх сумаас 2 багийг 87 өрх, 3234 толгой малтайгаар Чандмань-өндөр суманд шилжүүлж Хөвсгөл нуурын зүүн эрэг дагуу 560 гаруй км-2 нутгийг улсын мал тууврын зам болгон чөлөөлж улсын мэдэлд шилжүүлэв. 1956 онд улс даяар хувийн аж ахуйтныг хоршооллохоор нэгдэлжих хөдөлгөөн ид өрнөж байсан үеэр Таханов овогтой Цэрэн даргатай Ханх 2-р багийн нутагт Хөх-мөсөнгийн айлууд хамтарч “Хөвсгөлийн долгио” нэгдлийг мөн 1956 онд Бат-очир овогтой Шарав-очир даргатай “Бадрал” нэгдлийг Хороо голд байгуулснаар ХАА-н нэгдэл байгуулагдаж Ханх сумын захиргаанд шууд захирагдаж дээд газрын шийдвэрээр сумын захиргааны даргыг “Сум нэгдлийн дарга” болгон, захиргааны даргын албан тушаалыг өргөтгөв. 1956 онд бүх малын 10,89%, өрхийн 19,43%, хөдөлмөрлөх чадвар бүхий хүмүүсийн 17,96 % -ийг тус тус эзэлж байлаа. 1957 оны үест Ханх хорооны үйлдэр аж ахуйн газруудад Хөдөлмөрийн анхны аварга амжилтууд гарч сүү тосны заводын мастер Насангийн Цэвэгмид цөцгийн тосоо 100% 1-р зэрэгт тушааж, аварга амжилт тогтоож байв. 1958 онд сум нэгдлийн талхны газрыг нээсэн нь ард иргэдийн амьдрал чухал хэрэгцээт зүйл, нэгдлийн нийгмийн орлогыг арвижуулах эх булаг болов. 1958 онд 2 нэгдэл нэгдэж “Хөвсгөлийн долгио” гэдэг нэрийг нэгдлийн гишүүд дэмжин батлав. Энэ үед нэгдэл 922 өрхтэй, 8185 толгой мал нийгэмчлэгдсэн байсан байна. Энэ үед нэгдлийн дарга, ня-бо, бичээч хэмээх цөөн орон тоотой байж, нэгдлийн үндсэн хөрөнгө нь 2132,6 мянга-д хүрсэн, өр зээлгүй нэгдэл байжээ. 1977 онд хөвсгөлийн долгио нэгдэл 15757 толгой малтай байжээ. /малын тоо толгойд сумын амины аж ахуйн, мөн албан байгууллагын, туслах аж ахуйн мал сүрэг ороогүй болно 1978 оны 12 сарын 26 нд БНМАУ-ын АИХ-ын тэргүүлэгчдийн зарлигаар“Хөвсгөлийн долгио” нэгдлийг татан буулгаж Рэнчинлхүмбэ сумын Алтан тал нэгдэлд нэгтгэж, тус нэгдлийн 5-р бригад буюу Хороо голын мал бригад гэж нэрийдэв. 5-р мал бригадын даргаар Бүтэдийн Оюунгэрэл, бригадын малын эмчээр Банзрагчийн Баясгалан нар олон жил ажилласан. 1978 онд Ханх сумыг татан буулгаж АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааг “Хороо” болгожээ. Энэхүү 1978 оны дараа Ханх дахь нэгдлийн хөрөнгө сүйтгэгдэж 1000 гаруй иргэдийн амьдрал хүнд байдалд орж нутгийн байрлал нь Ханх хороод, удирдлага нь Рэнчинлхүмбэд /хорьдол сарьдагийн цаана/ байрладаг болсон байна. Энэ үзэгдэл нь Ханх дахь орон нутгийн хөгжилд муугаар нөлөөлж байв. 1978 онд Ханх сумыг татан буулгаж Рэнчинлхүмбэ суманд нэгтгэж үндсэндээ нам, төрийн анхаарлаас тасарч үйлдвэрлэл, амьжиргааны эх үүсвэргүй болсон. Дамжлага бааз, нефть баазууд, Бор бургасны мал бааз зэрэг дотоод гадаадын байгууллагын нөмөрт амьдралаа залгуулсан 1 мянга орчим хүн ам, 6 мянгаад малтай захиргааны нэгж байсан юм. 1989 онд Буриадын Тункин районтой ажил төрлийн дотно харилцаатай болж ЁС.Шабаков захиралтай скотоимпортын контортой хамтран ажиллах гэрээ байгуулж Ханхад хэрэгцээтэй барилгын материал бензин, түлш, конторын тавилга, бичиг хэргийн хэрэгсэл мэт захиргаанд болон иргэдэд хэрэгцээтэй бараа бүтээгдхүүнийг авдаг болсны зэрэгцээ Бор бургасны мал баазад ажилчин ажиллуулах хөнгөвчилсөн нөхцлийг буй болгож байв. 1989 оны 11-р сард Тункин районы РЭС-ийн дарга В.Ш Ускеев, Байгал СЕТ-ийн захирал А.С Февралов нартай Туртад уулзан Мондоос- Турт хооронд 35 км өндөр хүчдэлийн шугам татах боломжийг судлахаар тохиролцож 10 хөөцөлдсөний дүнд 1999 оны 12-р сард 10 киловатын шугам Мондоос татаж Туртын төв байнгын гэрэлтэй болсноор бидний хувьд чухал үйл явдал болсон ба иргэдийн ажиллах, амьдрах, сурч боловсрох үйлдвэрлэл үйлчилгээ явуулах өргөн боломж нээгдсэн. Эрчим хүчний байнгын эх үүсвэртэй болоход тухайн үед аймгийн засаг дарга байсан Л.Батсуурь, орлогч дарга Б.Ганбаатар нар чухал үүрэг гүйцэтгэж билээ . 1992 онд Ханх хороотой 5-р бригад нэгдсэн үед Ханх сум нь 531 өрхтэй, 2148 хүн амтай, 21681 толгой малтай болсон байна. Энэ тухай засгийн газарт олон дахин уламжилсаны эцэст 1990 оны 11 сард Ханх хороог УИХ-ын тогтоолоор сум болгожээ. 1992 оны 1 сарын 13 нд Монгол улсад Ардчилсан шинэ үндсэн хууль батлагдаж, Ханхыг сум гэсэн эрх мэдлийг улам баталгаажуулсан ба сумын дарга Ц.Батчулуун Үндсэн хуулийг батлалцсан юм. Энэ онд Ц.Батчулуун дарга Буриадын Тункин аймагт зочилж Монды тосгоноос Ханх хүртэл цахилгаан шугам татах, шатах тослох хэрэглэгдэхүүн тээвэрлэх, өргөн хэрэглээний бараа авах зэрэг Буриадын талтай хэлэлцэн тохиролцов. Ханх сумын санхүүжилт 1760,0 төгрөгөөр төсөвлөгдөж өмнө жилээс өссөн байлаа. 1990 оноос өмнө сумын Гүйцэтгэх захиргаа нь: - Сумын дарга, орлогч дарга, нарийн бичгийн дарга, ХНХ-ийн байцаагч, зааварлагч, санхүү тасгийн дарга, ня-бо , нярав, үйлчлэгч –сахиул, бичээч гэсэн орон тоотой байжээ. - Сумын засаг даргын тамгын газар нь 1931 оноос сумын захиргаа, 1956 онооос Хөвсгөлийн долгио нэгдлийн гүйцэтгэх захиргаа, 1978 оноос Ардын депутатын гүйцэтгэх захиргаа, 1992 оноос Ханх хорооны засаг даргын тамгын газар болон ажиллаж байна. Íàì òºâòýé òºðèéí òîãòîëöîîíû ¿åèéã ººð÷ëºí õ¿í òºâòýé òºðèéí òîãòîëöîîíä øèëæèõ ¿éë ÿâö 1990 îíîîñ ¿¿äýëòýé. Ýíý óòãààð òºðèéí øèíý òîãòîëöîî ¿¿ñýí áèé áîëæ Ìîíãîë óëñûí ¿íäñýí õóóëü çàñàã çàõèðãàà íóòàã äýâñãýðèéí íýãæ ò¿¿íèé óäèðäëàãûí òóõàé õóóëèéí äàãóó 1992 îíîîñ õîéø ºíººã õ¿ðòýë ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà. Õàíõ ñóì àéìãèéíõàà õàìãèéí õîéä õýñýãò äàëàéí ò¿âøíýýñ äýýø 1500-3600 ìåòðèéí ºíäºðò îé òàéãûí á¿ñýä îðøäîã. Áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò Õºâñãºë íóóðûí ýðýã îð÷ìûí ãàçàð íóòàãòàé. Ñàÿàíû íóðóóíû íî¸í îðãèë ̺íõ ñàðüäàã óóë 3491 ì ºíäºð. Îäîî òóñ ñóìàíä óðèàíõàé, áóðèàä, äàðõàä çýðýã îëîí ¿íäýñòýí ÿñòíààñ á¿ðäñýí áºãººä Õàíõ ñóì íü ÓÁ õîòîîñ 952 êì, àéìãèéí òºâººñ 281 êì, ÎÕÓ-ûí Ìîíäû òîñãîíîîñ 35 êì, óëñûí õèëýýñ 22 êì àëñëàãäàí îðøäîã. Õàíõ ñóì íü íóòàã äýâñãýð 54987,1 ãà, îé ìîä-121418 ãà, ус- 275733 га , хот суурин – 811 гө, хөдөө аж ахуй- 151590 га, зам шугам сүлжээ – 319 га, òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð 100 ãà, áýë÷ýýðèéí òàëáàé 202.7 ìÿí ãà, õàäëàíãèéí òàëáàé 267 ìÿí ãà, 2015 îíû áàéäëààð ºðõ 801, õ¿í àì 2631, эрэгтэй- 1317, эмэгтэй- 1314 íèéò ìàë 32846, ¿¿íýýñ òýìýý- , àäóó- 3340, ¿õýð-12594, õîíü- 8098, ÿìàà- 8814 æèëýýñ æèëä õ¿í àì, ìàë íü ºññººð áàéíà Òóñ ñóì íü äàëàéí ò¿âøèíãýýñ 1500- 3600 ìåòð өндөрт ой тайгын бүсэд оршдог. Байгалийн үзэсгэлэнт Хөвсгөл нуурын эрэг орчмын газар нутагтай. Хөвсгөл нуурын гүн – 265 м , урт нь- 145 км, өргөн нь дундаж 40 км 9 зүйлийн загастай, Саяны нурууны ноён оргил Мөнх-сарьдаг уул 3491 м өндөр.Улаанбаатар хотоос 952 км, аймгийн төвөөс 281 км, ОХУ-ын Монды тосгоноос35 км, улсын хилээс 22 км алслагдан оршдог. ÎÕÓ áîëîí àéìãèéíõàà Öàãààí-¿¿ð, ×àíäìàíü-ºíäºð, Àëàã-ýðäýíý, Ðýí÷èíëõ¿ìáý ñóìäòàé õèëëýäýã. Сумын нутаг дэвсгэрт Хандгай, Буга, Янгир, Зэрлэг цаа буга, гахай, бор гөрөөс, чоно, шилүүс, үнэг, чандага, дорго, тарвага гэх амьтантай. Вансэмбэрүү,алтангагнуур, цагаан даль, арц зэрэг ховор эмийн ургамалтай. Алт, фосфорит, гантиг, шөрмөсөн чулуу, боржин зоос зэрэг ашигт малтмалтай. Тахилгат уулс: Долоон-уул, Баян-уул, Баясгалант, Жинст, Арван гурван овоо, Сант Турагын өндөр зэрэг овоонуудтай. 70 гаруй гол горхи Хөвсгөл нуурт цутгадаг. 1992 онд суманд ИТХ үүсэн байгуулагдаж орон тооны нарийн бичгийн даргын орон тоотойгоор зохион байгуулагдсан. Анхны хурлын нарийн бичгийн даргаар Л.Санждорж ажиллаж байсан. Анхны засаг дарга Ц.Батчулуун / 1992 -1995 он/ Тамгын газрын дарга Р.Отгон- эрдэнэ /1992 – 1997 он/ Засаг дарга Ж.Загдсүрэн / 1995 – 1996 он/ Засаг дарга М.Болд / 1996- 1998 он / Хурлын нарийн бичгийн дарга Ж.Зоригт /1995 он/ Засаг дарга П.Батсүх / 2000 он/ Засаг дарга Л.Дорждэрэм /2001 – 2004 он / Тамгын газрын дарга С.Амаржаргал /1997 – 2006 он/ Засаг дарга Л.Даваабаяр /2004 -2008 он / ИТХ-ын дарга Б.Эрдэнэбаатар /2004 – 2008 он / Тамгын газрын дарга Л.Гантулга / 2006- 2009 он / Засаг дарга Б.Эрдэнэбаатар /2008 – 2012 он / Тамгын газрын даргаар О.Энхтүвшин /2008 2012 / Засаг даргаар О.Пүрэвсүрэн / 2012-2014 / Тамгын газрын даргаар Ж. Баясгалан \2012-2015\ Одоо ИТХ-ын дарга Т.Дагвадорж, Засаг даргаар А.Дамдин , Орлогч даргаар Ж.Баясгалан, Тамгын газрын даргаар Б.Баасансүрэн , ИТХ-ын нарийн бичиг К. Одгэрэл нар ажиллаж байна. Ñóìûí çàñàã äàðãûí òàìãûí ãàçàð íü 23 îðîí òîîòîéгоор үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Гэрээгээр ажиллаж байгаа 4 кочегар, үйлчлэгч, жолооч, олон нийтийн байцаагч, босоо удирдлагатай – 3 ¿¿íä: Çàñàã äàðãà, îðëîã÷ äàðãà, òàìãûí ãàçðûí äàðãà, санхүү албаны дарга, санхүү албаны мэргэжилтэн , íÿãòëàí áîäîã÷, боловсролын ня-бо, ÁÎÕ-ûí áàéöààã÷, ÌݯÀ-íû тасгийн дарга, мэргэжилтэн- 1, сум хариуцсан мэргэжилтэн, нийгмийн ажилтан, íÿðàâ, архив бичиг хэргийн эрхлэгч, ãàçðûí äààìàë , багийн засаг дарга-3 , улсын бүртгэгч ãýñýí îðîí òîîòîéãîîð үйл ажиллагаа явуулж байна. Хороо , Тураг , Турт багтайгаар Төр засгийн хууль тогтоомж, Засгийн газар, аймаг, сумын засаг даргын мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. 2015 îíы áàéäëààð Õàíõ ñóìûí ÇÄÒÃ-ûí áàéãóóëëàãûí àðõèâò õºìðºã ¿¿ñãýã÷ áàéãóóëëàãóóä: - 524 õ¿¿õýäòýé 12 æèëèéí ñóðãóóëü, áàãø àæèë÷èä 72, çàõèðàë íü Ч.Доржпагма - 12 îðòîé õ¿í ýìíýëýã ýðõëýã÷ íü Ð.Ò¿ìýíæàðãàë - 140 õ¿¿õýäòýé õ¿¿õäèéí öýöýðëýã, ýðõëýã÷ íü Æ.Óðàí÷èìýã Çààõ àðãà ç¿é÷ - 200 õ¿íèé ñóóäàëòàé ñî¸ëûí òºâ ýðõëýã÷ íü À.Áàÿðìàà Òóñ ñóìûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä: - Õîëáîîíû ñàëáàð ýðõëýã÷ íü Íàðàíãýðýë - Ìàë ýìíýëãèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã Ìóíäàðãà ÇÁÍ ýçýí Á.Áàÿñãàëàí - ÕÀÀÍ áàíêíû 52ð òîîöîîíû òºâ ýðõëýã÷ Ì.Ýðäýíýäàâàà - Төрийн банкны захирал Б.Эрдэнэ-отгончимэг - Õèëèéí öýðãèéí øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ àëáà- äàðãà Алтанбаатар - Ãààëèéí õîðîî - äàðãà Саранхүү - Ãààëèéí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí àëáàны äàðãà Одмаа - ÍÈÊ øàòàõóóí ò¿ãýýõ ñòàíö -ýðõëýã÷ Ò.Ò¿ìýí-îä - Äàëàé ýýæ –òýðã¿¿í Á.Áàòìºíõ - Òàãíóóëûí àëáà - Öàãäààãèéí õýñýã çýðýã àëáàí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ¿¿ä òóñ òóñ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. - Õ¿í òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýíä ñóóäëûí 157 ìàøèí ¿éë÷èëäýã. Ýäèéí çàñãèéí çàðèì ¿ç¿¿ëýëòýýñ: - Ñóìûí òºñâèéí îðëîãî -272837,7 ìÿí òºãðºã - Ñóìûí òºñâèéí çàðëàãà – 272837,2ìÿí òºãðºã - Òºñâèéí îðëîãîä ººðèéí îðëîãûí ýçëýõ õóâü 1.5 - Íýã õ¿íä íîãäîõ ìºíãºí îðëîãî ñàðä - Ñóìàíä ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäõ¿¿í- Òóñ ñóìàíä ¿éëäâýðëýñýí ãîë íýðèéí á¿òýýãäõ¿¿í - Ñ¿¿ ñ¿¿í á¿òýýãäõ¿¿í - öàõèëãààí èìïîðòîîð 10.000 êâò - Талхан бүтээгдхүүн ХӨМРӨГИЙН ТҮҮХ Тус байгууллагын архив нь нийтдээ 1 данстай. 1959- 2014 он хүртэл Байгууллагын архивт 70 жил хадгалах 1959 – 2014 оны 115 баримт, байнга хадгалах 2011-2014 оны 77 баримт, 2004 – 2014 оны түр хадгалах 550 хадгаламжийн нэгж хадгалагдаж байгаа ба данс бүртгэлийг бүрдүүлж, сан хөмрөгөө баяжуулж ирлээ. Òóñ áàéãóóëëàãûí àðõèâò íèéò 742 õàäãàëàìæèéí íýãæ õàäãàëàãäàæ áàéíà. Тус дансанд хадгаламжийн нэгжийг он, баримт бичгийн нэр төрлийн дарааллаар, хадгаламжийн нэгжийн доторх барит бичгийг он цаг, ая холбогдлоор нь байрлуулсан байна. 2011 - 2014 îíû ýíýõ¿¿ äàíñàíä ñóìûí çàñàã äàðãûí çàõèðàìæ, õóðëûí òýìäýãëýë, ¿éë àæèëëàãààíû æèëèéí òàéëàí, ìàë òîîëëîãûí íýãäñýí ä¿í, òàìãûí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº, ò¿¿íèé áèåëýëò, çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîë, øèéäâýð, àéìãèéí çàñàã äàðãûí çàõèðàìæèéí áèåëýëò, õ¿í àìûí ìýäýý, ñóìûí ýäèéí çàñàã íèéãìèéí õºãæëèéí ¿íäñýí ÷èãëýë, öýöýðëýãèéí ýðõëýã÷èéí òóøààë, ñóìûí ñòàòèñòèê ìýäýý, ÈÍÕ-ûí ìàòåðèàë, ñóðãóóëü, ýìíýëãèéí ýðõëýã÷èéí òóøààë, æèëèéí ýöñèéí òàéëàí, àëáàí õààã÷äûí ¿ð ä¿íãèéí ãýðýý çýðýã 77 õàäãàëàìæèéí íýãæ õàäãàëàãäàæ áàéíà. Áàéãóóëëàãûí àðõèâûí çîðèëò íü àðõèâûí ñàí õºìðºãèéã áàÿæóóëàõ, íºõºí á¿ðä¿¿ëýëò áàéíãà õèéõ, áàðèìòûí õàäãàëàëò õàìãààëàëòûã ñàéæðóóëàõ, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, õ¿ëýýí àâñàí áàðèìòàà çºâ çîõèñòîé õàäãàëàõ, òîî á¿ðòãýë õºòëºõ, áàéãóóëëàãà èðãýäýä ìýäýýëëýýð ¿éë÷ëýõ çýðýã ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðýãòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã. Манай байгууллага нь архивын хөтлөгдөж дууссан хэргийг эмхлэн цэгцэлж графикийн дагуу 1 сарын 20 ны дотор албан тушаалтан, байгууллагаас хүлээн авч, данс бүртгэл үйлдэн архивт хүлээн авч нөхөн бүрдүүлэлт хийж хэвшлээ. Аймгийн архивын албанд бүртгэл хийж үйлдэн доорх онуудад архивын баримтууд тушааж нөхөн бүрдүүлэлт хийсэн байна. № Он сар өдөр Баримтын он Баримтын тоо 1 2001.03.30 1991-1993 14 2 2005.03.20 1981 - 2000 19 3 2005.04.05 1981-2001 49 4 2006.03.20 1988-2001 4 5 2007.04.17 1986-2005 14 6 2008.04.14 2003-2004 19 7 2009.02.11 2001-2004 14 8 2010.01.22 2005 17 9 2011.09.12 1979-2006 31 10 2012.05.23 2006-2007 20 11 2013.03.21 2008 25 12 2014.04.05 2009 30 тус тус тушааж нөхөн бүрдүүлэлт хийсэн байна. 2014 оны байнга, түр , 70 жил хадгалах хадгаламжийн нэгж болон хөтлөгдөж буй хавтаст хэргийг 2015 онтой харьцуулахад: Байгууллагын архивын баримтыг хадгаламжийн нэгж болгохын тулд аймгийн архивын тасгаас кардон болон наалт зэргийг захиалан авч цэвэр нямбай үдэж хэвшсэн. Архивын хөтлөгдөж дууссан хэргийг эмхлэн цэгцэлж графикийн дагуу албан тушаалтан,байгууллагуудаас хүлээн авч данс бүртгэл үйлдэн архивт хүлээн авч нөхөн бүрдүүлэлт хийж хэвшлээ. Тус байгууллагын архивт хадгалах хугацаа дууссан 1979- 2004 оны 61 хадгаламжийн нэгжид байгууллагын ББНШК-ын 2014 оны 10 сарын 31 ны өдрийн 02 тоот хурлын шийдвэрээр устгах акт үйлдэгдсэн байна. Мөн байгууллагуудын бичиг хэрэг болон ажилтан албан хаагчдад заавар зөвлөгөө өгч, архиваа цэгцэлсэн. Энэ онд аймгаас ирсэн бичиг тоогоор 345, хуудсаар 716,5 явуулсан бичиг 253 хуудсаар 179,0 хариу авах бичиг – 18, хариу авсан бичиг- 40 ,хугацаатай бичгийн шийдвэрлэлт- 0,69 % тай. Хугацаатай бичгийн шийдвэрлэлтийг ирсэн бичгийн бүртгэл дээр хөтөлж байна. Дотоодод боловсруулсан баримт бичгийн тоо 393,5 хуудас. Аймгийн засаг даргын захирамжийн аян зарласантай холбогдуулан Сургуулийн бичиг хэрэг, Эрүүл мэндийн төвийн дүн бүртгэгч нартай хамтран 1947 – 2010 оны байгууллагуудын захирамж, тушаалыг аймгийн архивт бүртгэлийн дагуу тулгалт хийж , АМS программд тодорхойлон бичилт хийж мэдээллийн санд оруулсан. 2015 оны 4 сарын 20- 25 ний хооронд 1947 – 2010 оны баримтыг программд шивж оруулсан. Нийт 476 хадгаламжийн нэгж, 23926 хуудасыг АМS программд скайнердаж цахим хэлбэрт оруулсан. 2002- 2010 оны баримтуудыг цахимд холболт хийсэн. Мөн Аймгийн засаг даргын 2015 оны 7-р сарын 02 ний өдрийн А/ 249 захирамжийн дагуу Улсын архивын үзлэг угтаж сумын хэмжээнд багтаан зохион байгуулахаар сумын засаг даргын 7 -р сарын 16 ний А / 72-р захирамж гаргаж төсөвт байгууллагуудад ажлын төлөвлөгөө, шалгалтын удирдамжийг боловсруулан хүргүүлсэн. Нээлттэй хаалганы өдрөөр архивын самбар гаргаж, архив, албан бичгийн стандартаар гарын авлага хийж, албан байгууллага, иргэдэд сурталчилсан. 10 сарын 8 нд Албан хэрэг хөтлөлтийн тестээр ажилтнуудаас шалгалт авав. 11 хүн хамрагдав. Үүнд- 80 оноо – 1, 70 оноо-2, 65 оноо- 3 , 60 оноо-4 , 55 оноо- 2 ажилтан тус тус өгөв. 10 сард хариутай бичгийн шийдвэрлэлтийг гаргахад хугацаандаа -54, хугацаа болоогүй – 4 , хугацаа хоцорч хариу өгсөн -1 нийт хариутай бичиг- 74 байна.Шийдвэрлэлт -0,20 % -тай байна. 2015 оны 9 сарын 15 ний А /08 ны “ Ажлын хэсэг томилох тухай”тушаалаар томилогдсон ажлын хэсэг нь бүх ажилтануудын тухайн жилд боловсруулан гаргаж буй баримтыг хүн тус бүрээр гаргуулан авч, бүртгэл хөтлөснөөр ХХНЖ-ын талаар мэдээлэлтэй болсон. Баримт бичгийн нууцыг чандлан сахиж, баримт бичгийн бүртгэлийг үнэн зөв хөтлөх, түүний шийдвэрлэлтэнд хяналт тавих, Архив албан хэрэг хөтлөлтийн үйл ажиллагаанд дагаж мөрдөж буй хууль тогтоомж, баримт бичгийн стандарт, албан хэрэг хөтлөхтэй холбогдох журам, бичиг хэргийн үндсэн зааврыг баримтлан ажиллаж байна. Архивын үйл ажиллагаанд Монгол улсын үндсэн хууль, Архивын тухай хууль, Төрийн албан ёсны хэлний тухай хууль, Төрийн албаны хууль,төрийн нууцын тухай хууль, байгууллагын архивын ажлын үндсэн заавар зэргийг даган мөрдөж байна. ХӨМРӨГ ҮҮСГЭГЧИЙН НЭРИЙН ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ЖАГСААЛТ № Дээд байгууллагын шийдвэр, огноо Нэрийн өөрчлөлт 1 1931- 1932 Ханх сумын захиргаа 2 1956 - 1978 Ханх хороо Хөвсгөлийн Долгио нэгдэл 3 1979 - 1990 Рэнчинлхүмбэ сумын Алтан тал нэгдлийн 5-р бригад 4 1990 – 1991 Ханх хороо АДХГЗ 5 1992 Ханх хороо ЗДТГ ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ № Товчлол Тайлал 1 БНМАУ Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс 2 АИХ Ардын Их Хурал 3 ХАА Хөдөө аж ахуй 4 ЗХУ Зөвлөлт Холбоот улс 5 АДХ Ардын депутатын хурал 6 РЭС Российский электросеть /эрчим хүч / 7 СЕТ Эрчим хүчний сүлжээ 8 ИТХ Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал 9 БОХ Байгаль орчны хяналт 10 ЗДТГ Засаг даргын тамгын газар 2017 он